Համուզ. «Հայ փախստականները ապավեն են իրենց հավատքին կիսավեր եկեղեցու ընկնող խաչքարերին: Հայի փրկությունն իր հավատքի և լեզվի մեջ է»:

Մոկո Խաչատրյան. «Իմ ոգին վերածվում է հրաշալի և արտասովոր ազնվական մի երևույթի. փոփոխականության զգացողությունը, ինչը մի անբացատրելի ուժ ունի, պարուրում է ինձ և իմ գոյությանը առեղծվածություն տալիս՝ դարձնելով ինձ իմ նկարների հերոսը: Ահա այստեղ է, որ անհնարության հավանականությունը վերածվում է իրականության: Երբ ես կառավում եմ ընթացքը, միայն ես կարող եմ ազդել, փոխել, ծնել կամ քանդել այս կամ այն վերացական կերպարը: Երբ սև գույնը, իր ողջ հզորությամբ, ընկնում է իմ գիտակցության սպիտակության մեջ՝ դարձնելով այն ավելի լուսավոր, նկարին տալիս է թաքնված անբիծության զգացողություն: Այն նրբորեն խառնվում է կարմիրի հետ, սակայն գեղարվեստորեն տեղի է տալիս այն գույնին, որը կարող է կուլ տալ, հոշոտել և քանդել: Ամենը քողարկվում է մի անորոշ և անձև ձեռքի շարժումով: Ամեն ինչ քանդվում իմ աչքերում, և ես ամբողջությամբ խառնաշփոթի մեջ եմ, երբ գիտակցում եմ, որ ճիշտ չեմ, ես չեմ, որ նրանց կառավարում եմ, ավելի շուտ նրանք են ընթացքը կառավարում: Ես համեստորեն ենթարկվում եմ իրենց պահանջներին և հանձնվում աշխարհի ուժին, ինչը ստեղծվում է և որտեղ ինձ թույլատրվում է գոյատևել ու իրականացնել իմ առաքելությունը: Նրանք ներծծում են իմ Էներգիան ու ուժը՝ մինչև ամենավերջին կաթիլը: Եվ նրանք ինձ ազատ են թողնում միայն այն ժամանակ, երբ հագենում են: Սակայն միայն այդ ժամանակ եմ զգում, որ գոյություն ունեմ և շնչում եմ: Երանի ընդմիշտ այդտեղ մնայի: Հենց այս չիրականության մեջ, ինչը հաճախ ավելի իրական է քան բուն ինքը՝ իրականությունը: Այն մոտ է Աստծուն, ով արվեստ կոչվող այս ֆանտաստիկ աշխարհի մի մասն է կազմում»:

Աննէթ Կիւրճեան. ««Սովահար» տերմինը, Միացյալ նահանգներում, ընթրիքի սեղանի շուրջ հաճախ օգտագործվող բառ էր, մի բառ, որը նկարագրում էր հայերի փախուստը դեպի Միացյալ Նահանգներ: Ցեղասպանության փրկվածները հաճախ պատմում էին արաբների մասին, ովքեր իրենց օգնում էին անապատում: Այս նկարը ցույց է տալիս մի հայ ուժասպառ փրկվածի, ով արաբի ձեռքից մեկ կտոր հաց է ստանում»:

Նախքան 1915 թ.-ի Հայոց Ցեղասպանությունը, Օսմանյան Թուրքիայում բնակող հայերը շարունակաբար ենթարկվում էին բռնությունների և ջարդերի: 1894-96 թթ.-ի Արևմտյան Հայաատանի տարբեր շրջաններում թուրքերի կողմից կոտորվեցին 100 հազարավոր հայեր: Այս սարսափազդու ողբերգության լուրը խոր ազդեցություն ունեցավ ազգությամբ հայ, համաշխարհային ճանաչում ունեցող ծովանկարիչ Հովհաննես Այվազովսկու վրա: Նա իր ցավն ու ծանր ապրումներն արտահայտեց պատկերելով մի շարք նկարներ, որոնցից են՝ «Խաղաղ գիշեր. Հայերին նետում են ծովը», «Տրապիզոնի ջարդը», «Բայրոնի այցը սբ. Ղազար կղզի», «Հրաժեշտ», նաև այս կտավը՝ «Գիշեր. Ողբերգություն Մարմարա ծովում»:

1900 թ.-ին Այվազովսկին հանկարծամահ է լինում, մոլբերտին կիսատ թողնելով նոր սկսած կտավը՝ «Թուրքական նավի պայթյունը»: