Սովետական Հայաստանում Հայոց Ցեղսապանության վերաբերյալ իշխել է լռություն: ԽՍՀՄ ղեկավարությունը Թուրքիայի հետ պայմանավորվածություն էր ձեռք բերել թույլ չտալու Հայաստանում որևէ կերպ հիշատակել Հայոց Ցեղսպանությունը: Մինչև 60-ական թթ.-ներն արգելված էր հայ արվեստագետներին անդրադառնալ Հայոց Ցեղասպանության արհավիրքներին: Եվ միայն 1965 թ.-ին, երբ հնարավոր դարձավ Ծիծեռնակաբերդում կառուցել Հայոց Ցեղասպանության զոհերին ի հիշատակ Եղեռնի կոթողը, արգելքի պատնեշը կարծես վերացավ: Հայ նկարիչներն սկսեցին ցուցադրել պատմական ճշմարտությունը հաստատող աշխատանքներ:

Էդուարդ Արծրունյանի այս աշխատանքը այն պատմական փաստերից մեկն է, թե ինչպես գաղթից, սովից, մահի արհավիքներից փախած հայ մայրերն, իրենց զավակների կամ որբ մնացած այլ երեխաների հետ գալիս - հավաքվում էին եկեղեցու պատերի տակ՝ Աստծուց ապաստան խնդրելու:

«Պատերազմի արհավիրքը» կտավում դատապարտված են ամենքը. ցավից և սարսափից աղավաղված դեմքեր, երկինք կարկառած ձեռքեր, արյունով լցված աչքեր, բռունցքված կամ միմյանց կոկորդից կառչած ձեռքեր, ահա մեկը, որ անկարողությունից գետինն է ճանկռոտում: Վրեժի և կործանման այդ տարերքի մեջ ձիերն էլ մարդկանցից վարակված կծոտում են իրար: Աշխարհակործան քաոսում ոչնչանում են մարդկային ոգու արարած ստեղծագործությունները, ոտնատակ է արվել կյանքի խորհրդանիշ խաղողի ողկույզը, տապալվել «Խաղաղություն» արձանը:

Պատերազմն աղետների ու դժբախտությունների սինթեզ է, մարդկության խարանը, ուր պարտվում են բոլորը:

Վանո Խոջաբեկյանին շատ էր հուզում հայ գաղթականների առօրյան: Նրա այդ շարքին պատկանող գծանկարներից է նաև «Երևան. Որբերը ճաշ են ստանում, իսկ դրսի գաղթականությունը սոված է»: Կարծես վերնագիրն ամեն ինչ ասում է նկարչի վերապրոմների, տրամադրության երկպառակտման մասին. ուրախանալ փրկավծների համար, ովքեր այժմ ապահով ձեռքերում են և ողբալ նրանց համար, ում ճակատագրերը դեռ լի են տառապանքով:

Համուզ. «Հայ փախստականները ապավեն են իրենց հավատքին կիսավեր եկեղեցու ընկնող խաչքարերին: Հայի փրկությունն իր հավատքի և լեզվի մեջ է»: