Գաղթի Ճանապարհին՝ պատմական ճշմարտությունը հաստատող մի դրվագ, սևազգեստ հայ մայրը ոտաբոբիկ, սովից ու տանջանքներից ուժասպառ, բարուրի երեխան պինդ կրծքին սեղմած մտածում է մի բանի մասին. ինչպե՞ս փրկի նորածին զավակի կյանքը թուրքի յաթաղանից:

Գրիգոր Մոմճեան. «Այս նկարը նվիրված է կորած բանաստեղծների հիշատակին՝ ավելի քան 250 մտավորականների, ովքեր ձեռբակալվեցին և սպանվեցին 1915թ.-ի ապրիլի 24-ին՝ Կոստանդնոպոլսում: Բնությունը կատաղությունից ընբոստացել է: Կեղտոտ ջրերի պայթյունից արյան հոտ է գալիս: Նրանք երբեք չեն մոռացվի, ընդհակառակը՝ վերջին հարյուր տարիների ընթացքում ՝ նրանց հիշողությունը փայփայվում է ամեն օր: Հուսով եմ նրանց հոգիները կհանգստանան, երբ արդարությունը կիրականա ճանաչման և խաղաղության միջոցով»:

Սովետական Հայաստանում Հայոց Ցեղսապանության վերաբերյալ իշխել է լռություն: ԽՍՀՄ ղեկավարությունը Թուրքիայի հետ պայմանավորվածություն էր ձեռք բերել թույլ չտալու Հայաստանում որևէ կերպ հիշատակել Հայոց Ցեղսպանությունը: Մինչև 60-ական թթ.-ներն արգելված էր հայ արվեստագետներին անդրադառնալ Հայոց Ցեղասպանության արհավիրքներին: Եվ միայն 1965 թ.-ին, երբ հնարավոր դարձավ Ծիծեռնակաբերդում կառուցել Հայոց Ցեղասպանության զոհերին ի հիշատակ Եղեռնի կոթողը, արգելքի պատնեշը կարծես վերացավ: Հայ նկարիչներն սկսեցին ցուցադրել պատմական ճշմարտությունը հաստատող աշխատանքներ:

Էդուարդ Արծրունյանի այս աշխատանքը այն պատմական փաստերից մեկն է, թե ինչպես գաղթից, սովից, մահի արհավիքներից փախած հայ մայրերն, իրենց զավակների կամ որբ մնացած այլ երեխաների հետ գալիս - հավաքվում էին եկեղեցու պատերի տակ՝ Աստծուց ապաստան խնդրելու:

Հայոց Ցեղասպանությունից փրկված հայերը տարածվեցին աշխարհով մեկ՝ հիմք դնելով Հայ մեծ Սփյուռքի ստեղծմանն ու զարգացմանը: Եղեռն վերապրած հայ արվեստագետները, որոնցից մեկը Խորեն Տեր-Հարությանն էր՝ ապրելով, ուսանելով, աշխատելով և գրեթե բնակվելով Սփյուռքում, չդադարեցին իրենց կապը պահպանել մայր հայրենիքի հետ, արվեստի ստեղծագործություններում վերխոյացնել հայ լինելու իրենց գենետիկ կապվածությունը, անտեսելով հայրենիքից հեռու գտնվելու փաստը:

Կերասունը(Գերասում) ծովափնյան հնագույն քաղաք է Թուրքիայում, ուր մինչ Ցեղասպանությունը, 200 հայ ընտանիք էր բնակվում: 1915 թ.-ին հայերը բռնությամբ տեղահանվեցին իրենց բնակավայրերից, և նրանցից մեծ մասը զովհեց: Այս աշխատանքը մեկն է նկարիչ-քանդակագործ Տեր-Հարությանի այն բազմաթիվ գործերից, ուր երևան է հանված մահի սարսափը՝ հայ ազգի տառապանք տեսած հոգին ու մարմինը: